在蒙古国地名中包含的萨满教和佛教的祭神、祭天和祭敖包礼仪

214在蒙古国地名中包含的萨满教和佛教的祭神、祭天和祭敖包礼仪恩赫巴亚尔·拉布丹蒙古国立大学外语文化学院中文提要从中国学者何星亮在《中国图腾文化》一书中所指出的古代澳洲人信仰以及“《匈奴传》、《北方史》等史料来看，可以说祭神、祭天、祭敖包礼仪起码是从旧石器时期流传下来的。另外，近来，学者们对萨满教信仰、敖包祭祀进行的研究证明，敖包祭祀是人类共同的礼仪。学者们在研究中指出，澳洲人、印第安人、中国人、西藏人等各族人民都有祭敖包的礼仪。在汉语、朝鲜语等不少语言中自古以来就有“敖包＂一词。初修于康熙二十三年(1684)的记述清朝典章制度的官修史书《清会典》记载：蒙古游牧交界之所，无山无河为志者，垒石为志，谓之敖包。敖包是蒙古语音译(transliteration)，亦作鄂博、脑包、堆子、石堆、鼓包等，汉语的意思为堆子。祭敖包的历史悠久，在蒙古语言中，在某一个历史时期曾经同时使用过“敖包＂、“神＂、“天＂这些词。下面解释一下这些词语。神：《蒙古秘史》记载：“豁里剌儿台·篾儿干由于豁里·秃马惕地区自相禁野，不得捕猎貂鼠、青鼠等野兽，感到烦恼。他成为豁里剌儿氏，因不儿罕·合勒敦山（神山）的开辟者兀良孩部的硒赤·佰颜处来。＂在这里所记的“神＂语词无疑是佛教出现以前的概念。《蒙古秘史》记载：铁木真才从不儿罕山（神山）下来，捶着胸说道：合勒敦·不儿罕山（神山），庇护了我的蝼蚁之命。我惊惧惶恐已极！对因不儿罕·合勒敦山（神山），每天早晨要祭祀，每天都要祝祷！我的子子孙孙都要铭记不忘！说完，面向太阳，把腰带挂在颈上，一手托着帽子，一手捶胸，面对太阳跪拜九次，酒奠而祝祷。215在《蒙古秘史》中记载的这两个“神＂词的前者表达“缘分神山＂敖包，后者表达当时一个部族的“神体＂敖包。天：萨满教认为，世上有六个上帝，其中一个是生在天上的玉皇大帝。玉皇大帝和大地有密切联系，是生命之源。蒙古学者普鲁布等许多学者指出，天和地的概念是分不开的，崇拜天地的礼仪也是一样的。目前不少地方把“祭敖包＂也称之为“祭天＂。比如说，蒙古国卫拉特部族当中到现在还有一种说法，就是“跪拜上帝＂。总而言之，在历史的某一个时期流传着，以天为主的“天地结合神灵＂的概念。敖包：下面谈谈敖包。敖包的名称、垒石立敖包、祭敖包都是独特的研究课题。我这次演讲的目的是研究以敖包的名称为命名的地名和“神＂、“天＂的互补性。因为在蒙古国有一种规律，就是很多山是以敖包的名称命名的，还有很多敖包是以山名命名的。在“蒙古国地名分类词典＂和“蒙古国地名电子库＂中一共有蒙古国领土上的以敖包名称命名的地名８６２个，专有名词４４３９个。综上所述，在蒙古国地名中跟“敖包＂一起用的成对名词“神＂、“天＂、“陵＂、“祭奠＂、“金＂、“上帝＂、等名称以“神＂、“天＂、“敖包＂为基础语，在历史长河中互相代替，也很可能在不同时期单独使用过这些概念。现在从地名中可以看出这种礼仪的踪痕迹。另一方面，在萨满教和佛教礼仪中流传下来的不少动物的名称也反映到地名中，这表明依赖大自然生存的蒙古游牧民族的地名是用语言竖立的碑文，包藏着丰富的历史文化信息。216БУРХАН,ТЭНГЭР,ОВООТАЙХБӨӨГИЙНБОЛОНБУРХНЫШАШНЫҮЙЛМОНГОЛГАЗАРНУТГИЙННЭРЭНДМӨНХӨРСӨННЬЭнхбаярынРАВДАН(МУИС,ГХСС)Бурхан,тэнгэр,овоонытахилганьХятадынсудлаач何星亮ХэШинЛянь《中国图腾文化》＇Хятадынэртнийтотемынсоёл＇1бүтээлдэээртнийавстралиудыншүтлэгийнтухай,Сайнжаргал“Монголзанаалийннэвтэрхийтоль＂-д“Судартэмдэглэл.Хүннүгийннамтар＂,“Умардынтүүх.Гоочийннамтар＂зэрэгсурвалжбичгээстатсанзохихишлэл,мөнтэрбээрТанулсынихэрдэмтэнЗэнСиГү-ээсхүннүчүүдийнзаншлыгтайлбарлахдаа:“модгүйболудбургаснынамагийгхатгажорлуулмой.Олонморьтонгурвантаатойрсныдараазогсмой.Энэболбоостэднийуламжлалтзаншилболой＂2зэргийгөгүүлснээсүзэхэднаадзахньнэгталаархуучинчулуунзэвсгийнсүүлийнүедхамаатайбайжболохооражээ.Нөгөөтэйгүүр,тайхүйлньхүнтөрлөхтнийнийтлэгүзэгдэлмөнбайсантухайбөөгийншүтлэг,овоонытахилгыгсудалсансудлаачдынсүүлийнүеийнбүтээлнотлохболжээ.Тухайлбал,ХэШинЛяньавстралиуд3,MagdalenaTatάr,Д.Ганзоригнараасиндиан,хятад,түвэдболонШивэрийнолонүндэстэнястановоотахижбайсантухайтэмдэглэжээ.Бурхан,тэнгэр,овоогурваннэрньтайхүйлээдагаадюутайчатугаймашэртнийнэражээ.Эхнийхоёрнэрийнгарвалзүйнталаарсудлаачдаасэдүгээ(Рамстедт,Сумъяабаатар,Сэцэнцогтзэрэг)цөөнгүйхувилбарсанаадэвшүүлсэнхэдийчүүдэлньбүрхэгхэвээрүлдэж,чухамхүүальхэлнийязгуурболохньч1何星亮《中国图腾文化》中国社会科学出版社，1992年2Moehgo&JeeutFoUlaUaNebderkEIDolI,FoyoaOBdI,FoibE*Moehgo&oaSiejileKFoeeegeaODwkniitMerkEji&oakEble&oaHoriIT,KikEtHoda1999,967-1013ТэгвэлО.Пүрэвээс(ПүрэвО.Монголбөөгийншашин,УБ.,1998,19-рталаасүзнэүү.)Б.Ринчен,С.Бадамхатан,Х.Буянбат,Сүрбадрах,Ёнсогнарындүгнэлтийгхүлээнзөвшөөрчмонголбөөгийншашинхуучинчулуунзэвсгийндундүеэсдээдхэлбэрсүсэгбишрэл,домшившлэгэхийнэрхтбайгууллынүедүссчээгэсэнбайна.3ӨмнөзаасанХэШинЛянь–ныбүтээл,МажаарынсудлаачMagdalenaTatάr.(1976).TwoMongolTextsConcerningtheCultoftheMountains–‘ActaOrientaliaAcademiaeHung.,tomusXXX(1),pp.1-58GanzorigDavaa-Ochir(2008)OvooWorship.TheWorshipofEarthandWaterDivinitesinMongolia.UniversityofOsloүзнэүү.217тодорхойгүйбайна.Харин“овоо＂нэрийнхувьдхэдийвээртухайлбал,Д.Майдар,Лха.Дарьсүрэн｀овоохой＇4,Сэцэнцогт｀овог＇5,Жинган｀өвөг＇6зэрэгөөрөөрязгуураасүүдэлтэйгэхзэрэгболовчнийтдээмонголязгуурбүхийуугуулнэргэдгийгхүлээнзөвшөөрдөгбайна.“Овоо＂нэрцөөнгүйхэлэнд,тухайлбалхятад,солонгосзэрэгхэлэнднэлээндээрүедоржээ.Хятадхэлэндоâîîíûòóõàéõÿòàäûíтүүхэнсурвалжбичгийннэгболсон,ÝíõÀìãàëàí(Kàíñè)õààíû28-ðîíáóþó1684îíîîñòóóðâèíá¿òýýñýí“×èíóëñûíõóóëüöààçûíõóðààíãóéáè÷èã＂（清会典）-ò“Ìîíãîëûíí¿¿äýë÷èäõèëçààãòîãòîîí,óóë,óñ¿ã¿éãàçàðòýìäýãáîëãîí,÷óëóóîâîîëæáîñãîíòýìäýãëýñíèéãîâîîãýíý＂ãýæáè÷èãëýжээ.7Õÿòàäааð“ÀÎÁÀÎ＂（敖包）ãýæäóóäàõáºãººäýíýíüìîíãîëõýëíèéÎÂÎÎãýñýí¿ãèéãäóóäëàãààðíüилэрхийëñýí(transliteration)¿ãáîëíî.Áàñ“àîâî＂（奥博）ãýæäóóäàõíüáóé.Солонгосхэлэндōl1.уулыноргил,2.чэжуарлынаялгуунд｀уул＇утгатайболжшилжсэнбөгөөд(orim)8гэсэндуудлагатайажээ.ТүүнчлэнДундадэртнийүедЧингэсхааныбайлдандагуулалтаарӨрнийнцөөнгүйорондмонголнэрээрээгазрынбиетийгзаандэвсгэрнэрийнүүргээрүлдсэнбаримтнэлээдбий9.Овоотайхүйлньөнөэртнийүйлтулюутайчатугаймонголхэлэнд“овоо＂түүхэннэгэнүедээ“бурхан＂,“тэнгэр＂гэсэннэрээрхэрэглэгдэжбайсан,эсвэлтэдгээрийгхэляриандзэрэгцүүлэнхэрэглэсэнбайжболохоорбайна.Гэхдээдээрхнэрүүдюутайчатугайавралүзүүлж,муугзайлуулж,сайныгдаллахшидийгагуулсан10“онгон＂,“шүтээн＂,“сүлд＂,“эзэн4Д.Майдар,Лха.Дарьсүрэн.Монголгэр,УБ.,1987,432-рталаасүзнэүү.5SeceecoeedO,Moehgo&FoikE_oaFijego*oaDolI1988.6UaGeeut,FoBgeaDekul)TUamoiaCine*IFoiKleKNIFoibE*Moehgo&oaNeUkE^oaSinjileKFoeeegea,1999FoaO2doge*Hogoce)T7敖包是蒙古语音译，亦作鄂博、脑包、堆子、石堆、鼓包等，汉语的意思为堆子。记述清朝典章制度的官修史书。通称《清会典》。初修于康熙二十三年(1684)《清会典》所记：蒙古游牧交界之所，无山无河为志者，垒石为志，谓之敖包。8Ŭrimalkinsajüm,1995,vol.2,p.30269Түүнийгбиднийхариуцанэрхэлжэмхтгэсэн“Дэлхийдтархсанмонголгазарнутгийннэр”(УБ.,2005,2006)цувралтохимолоосүзэжболно.10Д.Банзаров1846онд“Чернаявераилишаманствоумонголов”бүтээлдээанх“овоо”-гхүнтөрл